Problem, cel i pytanie badawcze

Sformułowanie problemu badawczego to pierwszy krok w planowaniu badań. Jego precyzyjne zdefiniowanie pozwala tak zaprojektować badanie, aby mogło ono przynieść interesujące i ważne informacje. Kothari (2009) proponuje badaczom przejście kilku kroków ułatwiających zdefiniowanie problemu badawczego:

1) wyrażenie ogólnego problemu, który jest obiektem zainteresowania badacza,
2) zrozumienie natury i źródła tego problemu,
3) przegląd istniejącej literatury na jego temat,
4) generowanie pomysłów na problem badawczy w toku dyskusji,
5) precyzyjne zdefiniowanie problemu badawczego (por. Kothari 2009: 27-28).

W przypadku planowania badań marketingowych należy pamiętać, że problem badawczy powinien wynikać z określonej szansy bądź problemu marketingowego (por. Wiid, Digines 2010). Istotną decyzją, jaką badacz powinien podjąć w procesie formułowania problemu badawczego jest nie tylko określenie tematycznego obszaru badania, ale również wskazanie jednostki analizy. Obiektem badawczego zainteresowania mogą być osoby, klienci i konsumenci, ale także np. grupy społeczne, segmenty rynku czy organizacje (por. Rubin, Babbie 2011:136). Kumar pisze w tym kontekście o określeniu badanej populacji, wskazując ją, obok obszaru tematycznego, jako jeden z dwu kluczowych aspektów problemu badawczego (por. Kumar 2010: 46).

Ten sam autor zwraca również uwagę na kilka zagadnień, jakie badacz powinien wziąć pod uwagę, formułując swój problem badawczy. Wymienia wśród nich m.in. zasięg problemu, mierzalność pojęć wykorzystywanych w jego definiowani, poziom posiadanej przez badacza wiedzy o danym zagadnieniu, znaczenie problemu, dostępność danych oraz kwestie etyczne. Kluczowym działaniem, które powinien w toku tego procesu podjąć badacz, jest jednak odpowiedzenie sobie na pytanie, czy problem, którym zamierza się on zająć, jest dlań rzeczywiście interesujący (por. ibidem: 47-48).

Zdefiniowanie problemu badawczego nie wystarczy, by zaplanować i przeprowadzić dobre badanie marketingowe lub społeczne. Kolejnym działaniem, jakie powinien podjąć każdy badacz jest postawienie właściwych pytań badawczych.Pytanie badawcze, jak zauważa Andrews, nie jest jedynie rodzajem „zwykłego” pytania. Poza tym, iż odpowiedź na każde z takich pytań musi być możliwa do uzyskania w toku procedury badawczej, powinny one także ściśle wiązać się ze sformułowanymi przez badacza celami (por. Andrews 2003). Cele badawcze według  Blaikie (2009) mówią o tym, jakiego typu wiedza ma być efektem naszego badania. Rodzaj wiedzy, jaką chcemy uzyskać determinuje sposób postawienia pytań badawczych. Zdaniem Blaikie pytania badawcze można zaklasyfikować do jednej z trzech grup:

• pytania „co?” (celem jest opis);
• pytania „dlaczego?” (celem jest wyjaśnianie i zrozumienie); 
• pytania „jak?” (celem jest wprowadzenie zmiany w rzeczywistość społeczną/organizacyjną/biznesową) (por. Blaikie 2009:59).

PRZYKŁAD

Przykładowy ogólny problem badawczy: Lojalność klientów wobec marki X.

Powiązane z problemem badawczym przykładowe cele badawcze:

• Określenie średniego poziomu lojalności klientów wobec marki X;
• Stworzenie klasyfikacji klientów ze względu na stopień lojalności wobec marki X;
• Wyjaśnienie różnic w średnich poziomach lojalności poszczególnych grup klientów wobec marki X za pomocą zmiennych społeczno-demograficznych. 

Powiązane z celami i problemami przykładowe pytania badawcze:

• Jaki jest średni poziom lojalności klientów wobec marki X?
• Jakie grupy klientów, różniące się średnim poziomem lojalności wobec marki można wyróżnić?
• Dlaczego grupy klientów różnią się poziomem lojalności? Jaki wpływ mogą mieć na te różnice charakterystyki społeczno-demograficzne?

Hipotezy badawcze

Kiedy problem badawczy został precyzyjnie sformułowany, a badacz określił dokładnie cele swojego badania i pytania badawcze, kolejnym krokiem jest sformułowanie hipotez badawczych, czyli przypuszczeń dotyczących związków pomiędzy zmiennymi. Planowane badanie powinno służyć potwierdzeniu lub odrzuceniu tych przypuszczeń – etap ten następuje w toku analizy danych (por. Cargan 2007). Zdaniem Nachmiasów (2001) hipotezy badawcze powinny być:

• jasno sformułowane,
• konkretne,
• sprawdzalne,
• pozbawione elementów wartościujących (Nachmias, Nachmias 2001: 78-79).

Przykładem hipotezy odnoszącej się do problemu badania postaw Polaków wobec polityki będzie np.
Mężczyźni istotnie statystycznie częściej deklarują się jako zainteresowani polityką aniżeli kobiety.

Jest to jedynie jeden ze sposobów formułowania hipotez badawczych. Mogą one dotyczyć nie tylko posiadania określonych charakterystyk, ale również:

• występowania określonych sytuacji w danych warunkach, np.: Osoby mieszkające w miastach istotnie statystycznie częściej popełniają wykroczenia, niż osoby mieszkające na wsi;
• różnic w skali danego zjawiska, np.: Średni poziom lojalności klientów amerykańskich wobec marki X jest istotnie statystycznie wyższy niż klientów francuskich;
• częstości występowania danego zjawiska, np.: Liczba organizacji pozarządowych przypadających na jednego mieszkańca jest 3 razy większa w Niemczech, niż w Polsce (por. Cargan 2007: 33).

Wzór cytowania:

Magierowski M. Problem, cel i pytanie badawcze. Dostępny: http://www.researchonline.pl/baza?podkategoria=39, data dostępu: .././../2013.

Bibliografia

Cargan L. 2007. Designing Social Research. Lanham, Maryland: Rowman & Littlefield Publishers.
Kothari C. R. 2009. Research Methodology. Methods & Techniques. Delhi: New Age International Publishers.
Kumar R. 2010. Research Methodology. A Step-by-Step Guide for Beginners. London: Sage Publications.
Nachmias, Ch., Nachmias F. 2001. Metody badawcze w naukach społecznych. Poznań: Zysk i S-ka.
Rubin A., Babbie, E. 2011. Research Methods for Social Work. London: Cengage Learning.
Wiid J., Diggines C. 2010. Marketing Research. Cape Town, South Africa: Juta.