Skala jest rodzajem narzędzia badawczego składającego się z wielu (od kilku do kilkudziesięciu) elementów (pytań/stwierdzeń, wobec których ma ustosunkować się respondent). Skale służą do pomiaru zmiennych, które nie są bezpośrednio obserwowalne, a które zwykło się określać mianem zmiennych ukrytych (latent variables) (por. DeVellis 2011).
Nad budową skali warto się zastanowić wówczas, kiedy chcemy dokonać pomiaru zjawiska, które zgodnie z teorią istnieje, jednak nie jest możliwy jego bezpośredni pomiar za pomocą obserwacji zachowań jednostek (ibidem: 12). Przykładami takich zjawisk mogą być: lojalność klienta, ekstremizm polityczny, czy też orientacja wspólnotowa. Skale bywają często mylone z indeksami (por. Babbie 2004). Zakłada się, iż wyniki uzyskane w pytaniach wchodzących w skład skali determinowane są przez zmienną ukrytą, a uzyskane wartości są odzwierciedleniem jej oddziaływania – czyli tzw. wskaźnikami refleksyjnymi (por. DeVellis 2011, Diamantopulos i Winklofer 2001, Sagan 2003).
W przypadku indeksu mamy do czynienia jedynie ze zbiorem wskaźników, określanych mianem refleksywnych, które nie są powiązane wspólną przyczyną, ale zgodnie z założeniami badacza mogą zostać zaklasyfikowane w obręb ogólniejszej kategorii (por. DeVellis 2011). Konstruowanie indeksu zakłada zatem większą arbitralność decyzji badacza w porównaniu z procesem tworzenia skali. Przykładami indeksów są Wskaźnik Rozwoju Społecznego (Human Development Index) oraz inne wskaźniki statusu społeczno – ekonomicznego.
Jednym z najważniejszych kryteriów oceny przydatności danej skali do badania konkretnego zjawiska jest jej trafność. Trafność skali w istotnym stopniu zależna jest od doboru jej elementów – pytań lub stwierdzeń, wobec których ustosunkowywać się mają respondenci.
Zestaw pytań wchodzących w obręb skali powinien być możliwie wyczerpujący. Jednocześnie powinien zawierać tylko te elementy, które są unikalnymi wskaźnikami jedynie tego zjawiska, które faktycznie chcemy mierzyć. Przestrzeganie niniejszych zasad pozwala skonstruować skalę trafną treściowo (por.Goodwin, 2009, Rubin i Babbie 2004).
Równie istotne w procesie budowy skal jest dążenie do osiągnięcia jak najwyższej trafności kryterialnej oraz teoretycznej. Miarą trafności kryterialnej jest to, czy wyniki uzyskane przy użyciu skonstruowanej skali są w istotny sposób powiązane z rezultatami wywołanymi przy użyciu innego narzędzia, przeznaczonego do pomiaru interesującej nas zmiennej ukrytej. Służy ono - w wypadku oceny trafności kryterialnej - jako weryfikacyjne kryterium, czy też standard, do którego odnosimy naszą skalę (DeVellis 2011: 50).
Trafność teoretyczna odnosi się z kolei do zakresu zgodności pomiędzy teoretycznymi założeniami dotyczącymi siły i kierunku związków zmiennej ukrytej z innymi zmiennymi, a rzeczywistymi wartościami miar tych związków (por. Carmines, Zeller, 1979: 22).
Drugą obok trafności istotną cechą skali, którą badacz powinien brać pod uwagę w procesie jej konstruowania, jest rzetelność. W im większym stopniu na uzyskany za pomocą skali wynik wpływają inne czynniki, niż prawdziwa wartość mierzonej zmiennej, tym mniej jest ona rzetelna (por. DeVellis 2011:31). Rzetelność jest zatem proporcją „prawdziwego wyniku” do wyniku obserwowanego, na który składają się: wynik prawdziwy oraz błąd.
W teorii pomiaru wyróżnia się trzy aspekty rzetelności narzędzia: stabilność, ekwiwalentność oraz spójność wewnętrzną (por. McDaniel i Gates 1998, Sim i Wright 2001).
Ekwiwalentność pozwala na ocenę stopnia skorelowania wyników uzyskanych przy użyciu dwóch różnych, ale jednocześnie „tak podobnych, jak to możliwe” form narzędzia (McDaniel, Gates 1998: 232).
Stabilność jest własnością skali odnoszącą się do tego, jak zbliżone są wyniki uzyskane w drugim pomiarze (reteście) do rezultatów pomiaru pierwszego (testu) w sytuacji, gdy pomiar drugi jest przeprowadzony na tej samej zbiorowości, co pomiar pierwszy, w warunkach jak najbardziej do niego zbliżonych.
Ostatni z wyróżnionych wymiarów rzetelności, spójność wewnętrzna, informuje o homogeniczności elementów skali. Jej miarą jest stopień skorelowania ze sobą zmiennych wchodzących w jej skład (DeVellis 2011: 34).
Magierowski M. Skale i indeksy. Dostępny: http://www.researchonline.pl/baza?podkategoria=20, data dostępu: .././../2013.
Babbie E. 2004. Badania społeczne w praktyce. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
Carmines E. G., Zeller R. A. 1979. Reliability and Validity Assesment. London: Sage Publications.
DeVellis R. F. 2011. Scale Development: Theory and Applications. London: Sage Publications.
Diamantopoulos A., Winklhofer H. M. 2001. Index Contruction with Formative Indicators: An Alternative to Scale Development. Journal of Marketing Research, 38, s. 269-277.
Goodwin C. J. 2009. Research in Psychology. Methods in Design. New York: Wiley and Sons.
McDaniel C. Jr., Gates R. 1998. Marketing Research Essentials. New York: WIley & Sons.
Rubin A., Babbie E. 2010. Research Methods for Social Work. Cengage Learning.
Sagan A. 2003. Analiza rzetelności skal satysfakcji i lojalności. http://www.statsoft.pl/czytelnia/marketing/rzetelnosc.pdf [dostęp: 16.08.12].
Sim J., Wright Ch. 2001. Research in Health Care: Concepts, Designs, Methods. Cheltenham: Nelson Thornes.
100 000+
Zrealizowanych ankiet. Dołącz do grona naszych klientów!
